Эрүүгийн хууль 1 дүгээр бүлэг "Нийтлэг үндэслэл"
- Э.Үүрцайх
- Jan 18, 2024
- 5 min read
Updated: 2 days ago
Эрүүгийн эрх зүйн зорилго, чиг үүрэг
Эрүүгийн эрх зүй нь хүн төрөлхтөн олон зуун жилийн турш бий болгож ирсэн хамгийн үнэ цэнтэй нийгмийн үнэт зүйлс болох хүний амь, эрх чөлөө, нэр төр, нийтийн аюулгүй байдал зэрэг эрх ашигт халдсан гэмт үйлдэлд хариу өгөх, нийгмийг хамгаалах зорилготой эрх зүйн салбар билээ. Эрүүгийн эрх зүй нь зөвхөн гэмт хэргийн эсрэг тэмцэх төдийгүй, хүний эрхийг баталгаатай эдлүүлэх, нийгмийн дэг журам, шударга ёсны зарчим, нийтийн ашиг сонирхлыг хамгаалах томоохон үүргийг хүлээдэг.
Эрүүгийн эрх зүйн зорилго
Монгол Улсын Үндсэн хуульд заасан хүний эрх, эрх чөлөөг гэмт халдлагаас хамгаалах нь эрүүгийн хууль тогтоомжийн үндсэн зорилго юм. Тодруулбал, хүний амьд явах, эрүүл мэндээ хамгаалуулах, хувийн өмчөө хамгаалуулах, аюулгүй орчинд амьдрах, нийгмийн шударга ёсны зарчмыг хэрэгжүүлэх зэрэг эрхийг зөрчсөн аливаа үйлдлийг таслан зогсоох, дахин үйлдэгдэхээс урьдчилан сэргийлэх замаар нийгмийн тогтвортой байдлыг хангах нь энэхүү зорилгоор тодорхойлогдоно.
Эрүүгийн эрх зүйн чиг үүрэг
Эрүүгийн эрх зүйн чиг үүргийг дараах байдлаар томьёолж болно:
Хамгаалах чиг үүрэг: Хүний эрх, хувь хүний болон нийтийн аюулгүй байдлыг гэмт халдлагаас хамгаалж, тэдгээрт учирч болох хохирлыг бууруулах;
Урьдчилан сэргийлэх чиг үүрэг: Гэмт хэрэг гарахаас сэргийлэх бодлого боловсруулах, гэмт үйлдэл хийхийг үл зөвшөөрөх нийгмийн хандлагыг төлөвшүүлэх;
Хариуцлагын чиг үүрэг: Гэмт хэрэг үйлдсэн этгээдэд хууль зүйн хариуцлага хүлээлгэх, түүний хор уршгийг засах;
Нийгмийн ашиг сонирхлыг хангах: Үндэсний аюулгүй байдал, нийгмийн хэв журам, эдийн засгийн тогтвортой байдлыг хангах;
Гэм буруутай этгээдийг ялгах: Эрүүгийн хуулиар хориглосон үйлдэл, эс үйлдэхүйг тодорхойлох замаар хууль ёсны хариуцлага хүлээлгэх.
Эрүүгийн эрх зүйн үндсэн зарчимтай уялдсан чиг хандлага
Эрүүгийн хууль нь “гэмт хэрэг үйлдсэн хүн бүрд зайлшгүй хариуцлага хүлээлгэх”, “хууль зөрчсөн этгээдийг зөв ялган шийтгэх”, “гэмт хэргээс урьдчилан сэргийлэх” зэрэг зарчмыг хэрэгжүүлдэг. Ингэснээр гэмт хэргийн эсрэг үр дүнтэй тэмцэл явуулахын зэрэгцээ, гэм буруугүй хүнийг хамгаалж, эрүүгийн хариуцлагыг зөвхөн хуульд заасан үндэслэлээр, заасан журмын дагуу оногдуулна.
Эрүүгийн эрх зүй нь зөвхөн шийтгэл оногдуулах хэрэгсэл бус, харин хүний эрх, нийгмийн ашиг сонирхол, төрийн аюулгүй байдал, шударга ёсны баталгаа юм. Тиймээс эрүүгийн эрх зүйн зорилго, чиг үүрэг нь Монгол Улсын Үндсэн хуулийн зарчимтай нягт уялдаатай бөгөөд ардчилсан төр, эрх зүйт нийгмийн суурь үндсийн нэг болж байна.
"Эрүүгийн эрх зүйн зорилго, чиг үүрэг" сэдвийн хүрээний нэр томьёо, ойлголт, тайлбар
Нэр томьёо, ойлголт | Тайлбар | Англи / Латин нэр |
Эрүүгийн эрх зүй | Гэмт хэрэг болон түүнд оноох ялын тухай, хүний эрх, нийгмийн ашиг сонирхлыг хамгаалах талаар судалдаг салбар эрх зүй. | Criminal law (Ius criminale) |
Гэмт хэрэг үйлдсэн этгээдэд хуульд заасан ял оногдуулах хуулийн үр дагавар. | Criminal liability (Criminal responsibility) | |
Зорилго | Эрүүгийн эрх зүйн эрх зүйн хэм хэмжээ, зохицуулалт юунд чиглэж байгаа тухай ерөнхий чиглэл. | Purpose / Aim |
Чиг үүрэг | Эрүүгийн эрх зүйг хэрэгжүүлэх, хамгаалах, хяналт тавих бодит үүргүүд. | Function / Role |
Эрүүгийн хуульд хориглосон, нийгэмд аюултай, гэм буруутай үйлдэл эсвэл эс үйлдэхүй. | Crime (Crimen) | |
Урьдчилан сэргийлэх | Гэмт хэрэг гарахаас сэргийлэх, дахин үйлдэгдэх эрсдэлийг бууруулах зорилготой арга хэмжээ. | Prevention (Crime prevention) |
Гэм буруутай этгээдийг ялгах | Гэмт хэрэг үйлдсэн этгээдийг хууль зүйн үндэслэлээр бусдаас ялган тогтоох. | Identification of the offender / Distinction of criminal liability |
Нийтийн ашиг сонирхол | Улс, нийгэм, иргэдийн нийтлэг эрх ашгийг хамгаалах чиг хандлага. | Public interest |
Хүн бүрд төрөлхөөс заяасан эрх, эрх чөлөө. | Human rights (Iura humana / Human rights) | |
Эрүүгийн хууль | Гэмт хэрэг болон ялын төрөл, хэмжээ, хариуцлагын тухай хууль. | Criminal code (Codex criminalis) |
Гэмт хэрэгт хариу үйлдэл үзүүлэх | Гэмт үйлдэлд эрүүгийн арга хэмжээгээр хариу өгөх, шийтгэх үйл явц. | Criminal response / Reaction to crime |
Ял | Гэмт хэрэг үйлдсэн этгээдэд оногдуулах шийтгэл. | Punishment (Poena) |
Шударга ёс | Эрүүгийн эрх зүйн үндсэн үнэт зүйл, хууль ёсны хариуцлагыг зөв хэрэглэх зарчим. | Justice (Iustitia) |
Хэрэг хянан шийдвэрлэх ажиллагаа | Гэмт хэрэг шалгах, прокурорт шилжүүлэх, шүүхээр хэлэлцэх зэрэг процесс. | Criminal procedure |
Нотлох баримт | Хэрэгт хамааралтай үнэн зөв мэдээлэл, баримт бичиг, гэрчийн мэдүүлэг гэх мэт. | Evidence (Probatio) |
Эрүүгийн хууль 1 дүгээр бүлэг "Нийтлэг үндэслэл"
Эрүүгийн хууль
#ХуульчШувуухай #LawyerBirdie #ЭрхЗүй #ЭрхЗүйнБлог #ЭрүүгийнЭрхЗүй #ЭрүүгийнХуулийнЗорилго #ЭрүүгийнХуулийнЗарчим #ШударгаЁсныЗарчим #ГэмБуруугийнЗарчим #ЭрүүгийнХуулийнҮйлчлэхНутагДэвсгэр #ЭрүүгийнХуулийнҮйлчлэхХугацаа #ЭрүүгийнХуулийгБуцаанХэрэглэх
Хууль ёсны зарчим (англ. Principle of Legality, лат. Principium legalitatis) нь аливаа хүнийг гэмт хэрэгт тооцох, шийтгэх үндэс нь зөвхөн өмнө нь хуульд тодорхой заасан, хэрэглэх боломжтой, тодорхой, нэг утгатай хэм хэмжээнд үндэслэсэн байх ёстой гэсэн эрх зүйн суурь зарчим юм. Өөрөөр хэлбэл, “хуульд заагаагүй үйлдлийг гэмт хэрэгт тооцохгүй, хуульд заагаагүй ялыг оногдуулахгүй” гэсэн зарчмыг илэрхийлдэг. Энэ нь хүний эрхийг дээдэлсэн, шударга, урьдчилан тодорхойлогдсон эрх зүйн орчныг бүрдүүлэх чухал үүрэгтэй.
Түүхэн талаасаа уг зарчим нь XVIII зууны Европын эрх зүйн шинэчлэлийн үеэс эхтэй бөгөөд Францын 1789 оны Хүний болон иргэний эрхийн тунхаглалд “Ял нь зөвхөн хуулиар тогтоогдсон тохиолдолд оногдоно” хэмээн тусгагдсан байдаг. Мөн Германы эрх зүйд “хуульгүйгээр гэмт хэрэг, ял гэж үгүй” буюу “nullum crimen, nulla poena sine lege” гэсэн латин зарчмыг баталгаажуулсан нь орчин үеийн эрүүгийн хууль тогтоомжийн үндэс болсон. Энэ зарчим нь хожим нь НҮБ-ын Хүний эрхийн түгээмэл тунхаглал болон олон улсын эрүүгийн эрх зүйн гэрээ хэлэлцээрүүдэд ч тусгагдсан байдаг.
Монгол Улсын хувьд хууль ёсны зарчим нь Үндсэн хууль, Эрүүгийн хууль, Эрүүгийн хэрэг хянан шийдвэрлэх хуулиар баталгаажсан бөгөөд эрүүгийн хариуцлага хүлээлгэх үндэслэл нь зөвхөн хуульд тулгуурлах ёстой гэж заасан. Иймд хууль ёсны зарчмыг хэрэгжүүлнэ гэдэг нь хүнийг хуульд заагаагүй үндэслэлээр яллахгүй байх, хууль хэрэглэхдээ гэнэтийн байдлаар хэн нэгэнд хохирол учруулахгүй байх, эрх зүйн тодорхой байдал, итгэлцлийг хангах суурь нөхцөл болно. Энэ нь эрх зүйт төр, хүний эрхийн хамгааллын үндсэн баталгаа юм.
Шударга ёсны зарчим (англ. Principle of Justice, лат. Iustitia) нь эрх зүйн тогтолцооны хамгийн үндсэн тулгуур ойлголтын нэг бөгөөд хүн бүрд тэгш боломж, шударга шийдвэр, хуулийн өмнө ижил байдал олгох зарчмыг илэрхийлдэг. Уг зарчмын гол агуулга нь нийгэмд шударга байдал тогтоох, зөв бурууг ялгах, шударга хариуцлага оногдуулах замаар хүний эрх, эрх чөлөөг хамгаалахад чиглэнэ. Энэ нь хууль тогтоох, хэрэгжүүлэх, шүүхийн шийдвэр гаргах бүхий л түвшинд мөрдөгдөх ёстой үндсэн үнэт зүйл юм.
Түүхэн талаасаа шударга ёсны ойлголт эртний Грекийн философич Аристотелийн "Байгаа зүйлд нь тохирсон зүйлийг өг" гэсэн сургаалаас эхтэй. Ромын эрх зүйд шударга ёс буюу Iustitia нь иргэн, төрийн хоорондын харилцаанд эн тэнцүү хандлагыг илэрхийлдэг байсан бол хожим нь Христ итгэлийн шашны ёс суртахууны ойлголттой уялдан гүнзгийрсэн. Орчин үеийн эрх зүйд шударга ёс нь хууль дээдлэх зарчим, хүний эрхийн хамгаалалт, нийгмийн шударга хуваарилалт зэрэг үзэл баримтлалтай салшгүй холбоотойгоор хэрэглэгдэж байна.
Монгол Улсын Үндсэн хуульд шударга ёсыг төрийн үйл ажиллагааны зарчим гэж тодорхойлсон бөгөөд бүх шатны хууль тогтоох, шүүхийн байгууллага шударга ёсыг хэрэгжүүлэх үүрэгтэй. Энэ нь зөвхөн эрүү, иргэн, захиргааны хэрэг шийдвэрлэхэд хамаарахгүй, мөн хууль тогтоомж боловсруулах, түүнийг хэрэгжүүлэх бодлогын түвшинд ч баримтлагдах ёстой зарчим юм. Шударга ёсны зарчим нь хууль ёсны шийдвэрт иргэдийн итгэлийг нэмэгдүүлж, эрх зүйн тогтолцоог тогтвортой байлгахад гол үүрэг гүйцэтгэдэг.
Гэм буруугийн зарчим (англ. Presumption of innocence, лат. Praesumptio innocentiae) нь эрүүгийн эрх зүйн үндсэн зарчим бөгөөд тухайн этгээдийг гэм буруутайг нь нотолж шүүхийн эцсийн шийдвэр гаргаагүй цагт гэм буруугүйд тооцох ёстой гэсэн агуулгатай. Энэ зарчим нь Ромын эрх зүйн уламжлалаас гаралтай бөгөөд орчин цагийн эрх зүйд хүний эрхийн суурь ойлголт болон хөгжсөн. Түүхэн үүднээс авч үзвэл, энэ зарчим нь Европын хууль зүйн уламжлалд хүчтэй суурьшсан бөгөөд 1789 оны Францын хүний болон иргэний эрхийн тунхаглал, 1948 оны Хүний эрхийн түгээмэл тунхаглал зэрэг олон улсын баримт бичигт баталгаажсан байдаг.
Монгол Улсын хувьд гэм буруугийн зарчим нь Үндсэн хуулийн 16 дугаар зүйлийн 14-т “...Гэм буруутай нь хуулийн дагуу шүүхээр нотлогдох хүртэл хэнийг ч гэмт хэрэг үйлдсэн гэм буруутайд тооцож үл болно...” хэмээн тодорхой тусгагдсан. Эрүүгийн хэрэг хянан шийдвэрлэх ажиллагаанд энэ зарчмыг мөрдөх ёстой бөгөөд прокурор, мөрдөгч, шүүгч зэрэг бүх этгээд тухайн хүний гэм бурууг нотлох үүрэгтэй байдаг. Харин сэжигтэн, яллагдагч нь өөрийгөө буруугүй гэдгээ нотлох үүрэг хүлээдэггүй нь гэм буруугийн зарчмын гол утга юм.
Энэ зарчим нь зөвхөн хүний эрхийг хамгаалах төдийгүй хууль ёсны процессын шударга байдлыг хангахад чухал ач холбогдолтой. Хэрэв гэм буруугүй хүнийг ялласан бол энэ нь шударга ёсонд нийцэхгүй, эрх зүйн тогтолцоонд итгэх итгэлийг алдагдуулдаг. Тиймээс гэм буруугүйн зарчим буюу Praesumptio innocentiae нь ардчилсан, эрх зүйт төрийн гол тулгуур бөгөөд шүүх эрх мэдэл, хуулийн засаглалын үндсэн баталгаа юм.
🤓