Эрүүгийн хуулийн 2 дугаар бүлэг "Гэмт хэрэг"

Гэмт хэргийн тухай ойлголт

(англ. Concept of Crime, лат. Conceptum criminis)

Эрүүгийн эрх зүй (англ. Criminal law, лат. Ius criminale) нь хүний эрх, нийгмийн дэг журмыг хамгаалах зорилготой хууль зүйн салбар бөгөөд энэхүү салбарын үндсэн ухагдахуун бол яах аргагүй гэмт хэрэг (англ. Crime, лат. Crimen) юм. Гэмт хэрэг нь аливаа хүн, байгууллага, эсвэл нийгмийн эсрэг чиглэсэн, хуульд зөрчигдсөн, гэм буруутай, нийгэмд аюултай, эрүүгийн хариуцлага хүлээлгэх нөхцөлийг хангасан үйлдэл, эс үйлдэхүйг хэлнэ.

Монгол Улсын Эрүүгийн хуулийн 2.1 дүгээр зүйлийн 1-т “Энэ хуулийн тусгай ангид заасан нийгэмд аюултай, гэм буруутай үйлдэл, эс үйлдэхүйг гэмт хэрэгт тооцно” хэмээн тодорхойлсон нь энэ ойлголтын хууль зүйн суурийг илэрхийлж байна. Үүн дээр үндэслэн гэмт хэрэг нь хэд хэдэн үндсэн шинжээр тодорхойлогдоно. Үүнд:

1. Нийгмийн аюултай шинж

(англ. Social danger, лат. Periculum socialis)

Гэмт хэрэг нь тухайн үйлдэл буюу эс үйлдэхүй нь хүний амь нас, эрүүл мэнд, өмч хөрөнгө, төрийн аюулгүй байдал, нийтийн ашиг сонирхолд хор хохирол учруулах эсвэл бодит аюул дагуулах эрсдэлийг агуулсан байдлыг хэлнэ. Энэ нь гэмт хэргийн объектив шинж бөгөөд нийгмийн дэг журамд нөлөөлөх байдал нь хамгийн гол шалгуур болдог.

2. Гэм буруу

(англ. Guilt, лат. Culpa / Mens rea)

Эрүүгийн хуулиар гэмт хэрэгт тооцогдохын тулд тухайн үйлдлийг хийсэн этгээд нь гэм буруутай байх шаардлагатай. Гэм бурууг дараах хэлбэрээр ангилна. Үүнд:

• Санаатай гэм буруу (Intentional guilt / Dolus): тухайн хүн үйлдлийн хууль бус байдлыг ухамсарлаж, зориудаар хэрэгжүүлсэн тохиолдол.

• Болгоомжгүй гэм буруу (Negligent guilt / Negligentia): хор уршгийг урьдчилан тооцох боломжтой байсан ч мэдэлгүйгээр үйлдэл хийсэн тохиолдол.

• Холимог хэлбэр (Mixed form of guilt): санаатай үйлдлээс болгоомжгүй хор уршиг үүссэн тохиолдол.

  
  

Эдгээр нь гэм буруугийн зарчимтай (Presumption of innocence / Praesumptio innocentiae) уялдаж, зөвхөн буруутай этгээд л эрүүгийн хариуцлагад татагдах ёстойг баталгаажуулдаг.

3. Хууль зүйн үндэслэл

(англ. Legality, лат. Principium legalitatis)

Гэмт хэрэгт тооцогдох аливаа үйлдэл нь зөвхөн Эрүүгийн хуульд урьдчилан тодорхой заагдсан байх ёстой. Хуульгүйгээр гэмт хэрэг, ял гэж үгүй буюу “Nullum crimen, nulla poena sine lege” гэсэн зарчим нь эрүүгийн эрх зүйд зайлшгүй мөрдөгдөх хэм хэмжээ юм. Энэ нь хууль зүйн тодорхой байдал, иргэний эрх хамгааллын чухал баталгаа болдог.

4. Эрүүгийн хариуцлага хүлээлгэх боломжтой байх

(англ. Criminal liability, лат. Responsabilitas criminalis)

Гэмт хэрэгт тооцогдох аливаа үйлдэл нь Эрүүгийн хуульд заасан ял шийтгэл (англ. Punishment, лат. Poena) оногдуулах нөхцөлийг хангасан байх ёстой. Шүүх байгууллага нь энэ үндэслэл дээр тулгуурлан шийдвэр гаргах бөгөөд энэ нь хууль ёсны тогтолцооны үндэс суурийг бүрдүүлдэг.

Гэмт хэргийн бүтэц ба төрөл

Гэмт үйлдэл, эс үйлдэхүй

(англ. Act or omission, лат. Actus reus)

Гэмт хэрэг нь зөвхөн хийгдсэн үйлдэл (commission) бус, хийх ёстой байсан үүргээс татгалзсан эс үйлдэхүй (omission) ч байж болно. Эрүүгийн хуулийн тусгай ангид заасан аливаа үйлдэл, эс үйлдэхүй нь хуульд нийцэж буй эсэхээр үнэлэгддэг. Хэрэв олон удаагийн үйлдлээр нэг гэмт хэргийн бүрэлдэхүүнийг хангаж байвал үргэлжилсэн гэмт хэрэг; нэг үйлдлээр хэд хэдэн гэмт хэргийн шинж илэрч байвал нийлмэл гэмт хэрэг гэж үзнэ.

Хохирол, хор уршиг

(англ. Harm and consequence, лат. Damnum et effectus)

Гэмт хэргийн үр дагавар нь бодит хохирол болон нийгэмд учруулсан хор уршгаар илэрнэ. Монгол Улсын Эрүүгийн хуульд хохирлын хэмжээг мөнгөн нэгжээр тодорхойлсон бөгөөд “бага”, “их”, “үлэмж” гэх ангиллыг шүүх үнэлгээний үндэслэл болгодог.

Гэмт хэргийн ангилал

(англ. Classification of crimes)

Гэмт хэргийг ял шийтгэлийн шинж чанараар хоёр ангилна. Үүнд:

• Хөнгөн гэмт хэрэг (Minor crime): хорих ялын дээд хэмжээ 5 жилээс доош, эсхүл хорих ял заагаагүй.

• Хүнд гэмт хэрэг (Serious crime): хорих ялын доод хэмжээ 2 жилээс дээш.

Гэмт хэрэгт бэлтгэх, завдах, татгалзах

• Бэлтгэх (Preparation): хэрэг үйлдэх зорилгоор зэвсэг бэлтгэх, зохион байгуулалт хийх зэрэг үйлдэл.

• Завдах (Attempt / Conatus): гэмт хэрэг үйлдэхээр санаатай эхэлсэн ч гүйцэтгээгүй тохиолдол.

• Татгалзах (Voluntary refusal): этгээд сайн дураар гэмт хэргийг төгсгөхөөс татгалзсан бол хариуцлагаас чөлөөлөгдөж болно.

Гэмт хэрэг гэдэг нь хууль зүйн үүднээс тодорхой шинж чанартай, нийгэмд хор хохиролтой, буруутай үйлдэл бөгөөд зөвхөн хуульд заасан үндэслэлээр эрүүгийн хариуцлагад татагддаг. Түүний бүтэц, нөхцөл, үр дагаврыг оновчтой ойлгох нь эрүүгийн бодлого боловсруулах, хүний эрхийг хамгаалах, шударга шүүхийн тогтолцоог хэрэгжүүлэх суурь болдог. Иймд гэмт хэргийн тухай ойлголт нь зөвхөн хууль зүйн ухагдахуун бус, нийгмийн шударга ёс, итгэлцлийн чухал илэрхийлэл юм.

---

Эрүүгийн хуулийн 2 дугаар бүлэг "Гэмт хэрэг"

Эрүүгийн хуулийн 2 дугаар бүлэг Хуульч Шувуухай.pdf

Download PDF • 7.02MB

#ЭрүүгийнХууль #MongolianCriminalLaw #MongolianCriminalCode

#ГэмтХэрэг #ХуульчШувуухай #LawyerBirdie #ЭрхЗүй #ЭрхЗүйнБлог #ЭрүүгийнЭрхЗүй #ГэмБуруу #ГэмтХэргийнТухайОйлголт #ГэмтҮйлдэл #ГэмтЭсҮйлдэхүй #ГэмБуруу #ГэмБуруугийнХолимогХэлбэр #ГэмтХэргийнХохирол #ГэмтХэргийнХорУршиг #ГэмтХэргийнАнгилал #ГэмтХэрэгҮйлдэхээрЗавдах #ГэмтХэрэгҮйлдэхээсТатгалзах #НийгэмдАюултайГэмБуруутайҮйлдэл #НийгэмдАюултайГэмБуруутайЭсҮйлдэхүй #Хохирол #ХорУршиг #ЭрүүгийнХуулийнЕрөнхийАнги #ЭрүүгийнХуулийнТусгайАнги #БолгоомжгүйҮйлдэл #БолгоомжгүйЭсҮйлдэхүй #ҮргэлжилсэнГэмтХэрэг #ХэдХэдэнГэмтХэрэг #СанаатайГэмБуруу #БолгоомжгүйГэмБуруу #ХохироХорУршигтЗориудХүргэх #БолгоомжгүйГэмтХэрэг #ГэмтХэргийнШинж #ЯлынТөрөл #ЯлынХэмжээ #НоцтойХохиролХорУршиг #ИхХэмжээнийХохирол #ҮлэмжХэмжээнийХохирол #БагаХэмжээнийХохирол #ХохирлыгНөхөнТөлүүлэх #ХорУршгийгАрилгах #НөхөнТөлөхТөлбөрийнМөнгөнДүн #Шүүх #ЭрүүгийнШүүх #ХүндГэмтХэрэг #ХөнгөнГэмтХэрэг #ЯлынДээдХэмжээ #ХорихЯл #ЯлынДоодХэмжээ #ГэмтХэрэгҮйлдэхэдБэлтгэх #ГэмтХэргийгТөгсгөжЧадаагүйНөхцөлБайдал #ГэмтХэрэгҮйлдэхээрЗавдах #ГэмтХэргийгТуйлдНьХүргэх #ЭрүүгийнХариуцлага