Томас Мор “Утопи арал” бүтээлийн эрх зүйн социологид оруулсан хувь нэмэр

Updated: 6 days ago

Томас Мор “Утопи арал”

0:00

Томас Морын[1] “Утопи[2] арал”[3] нь төгс төгөлдөр нийгмийг зохиомлоор дүрсэлсэн, улс төрийн философийн сонгодог бүтээл юм. Хэдийгээр орчин үеийн эрх зүйн социологи үүсэхээс өмнө бичигдсэн ч, эрх зүй, засаглал, нийгмийн зохион байгуулалтын хоорондын хамаарал зэрэг эрх зүйн социологийн үндсэн ойлголтуудыг агуулжээ.

Утопи арлын эрх зүйн орчин

Томас Мор “Утопи арал” номдоо Утопи хэмээх зохиомол арлыг нийгмийн байгууллын нэгэн загвар жишээ болгон түүний эрх зүй, улс төрийн бүтцийг дүрсэлсэн байдаг. Утопи арлын эрх зүйн тогтолцоо нь тэгш байдал, шударга ёс, нийгмийн эв найрамдлыг дэмжих зорилготой энгийн бөгөөд оновчтой өмчийн эрх, эрүүгийн эрх зүй, нийгмийн халамжийн бодлого зэрэг янз бүрийн Утопийн хуулиудтай.

Нөөц баялгийн хамтын өмчлөл, хуваарилалт

Утопи арлын нэг онцлог нь баялаг бол хувь хүний өмч, эд баялаг бус, харин хамтын өмч гэж үзэн тэдгээрийг хэрэгцээний дагуу хуваарилдаг. Энгийнээр хэлбэл, Томас Мор капиталист нийгэмд байдаг хувийн өмч, түүнтэй холбоотой бий болдог тэгш бус, шударга бус байдлыг шүүмжилжээ.

Эрх зүйн олон ургалч үзэл

Утопи арал дээр янз бүрийн нийгэм өөрийн гэсэн хууль, ёс заншилтай бөгөөд олон ургалч үзэл баримтлалыг хүлээн зөвшөөрдөг байна. Утопи арлын хот бүр өөрийн сонгосон зөвлөлтэй, тэдгээр нь хэрэгцээ, үнэт зүйлд тохирсон хууль батлах эрх мэдэлтэй. Энэхүү төвлөрсөн бус хуулийн тогтолцоо нь шударга ёс, тэгш байдлын ерөнхий зарчмуудыг баримтлахын зэрэгцээ, орон нутгийн бие даасан байдлыг тодорхой хэмжээгээр олгодог байна.

Европын нийгмийн шүүмжлэл

Томас Мор Утопи арлын энх тайван байдал, тэгш эрх, оновчтой нийгмийн зохион байгуулалтын үзэл санааг тухайн үеийн Европын авлига, тэгш бус байдал, хүчирхийлэлд автсан нийгэм, улс төрийн институтийн дутагдалтай зэрэгцүүлэн харьцуулж шүүмжилсэн.

Утопи нийгэм дэх хуулийн үүрэг

Утопи арлын хууль нь дэг журмыг сахиулах, нийтийн сайн сайхныг дэмжих гол үүрэг гүйцэтгэдэг бөгөөд шалтгаан нөхцөл, хамтын сайн сайханд тулгуурладаг. Эрх зүйн тогтолцоо нь дур зоргоороо авирлах, эрх мэдэл, хувийн ашиг сонирхлыг хойш тавин шударга ёс, тэгш, тогтвортой байдлыг хангах, иргэдэд сэтгэл хангалуун амьдрах боломжийг олгох зорилготой аж.

Товчхондоо, “Утопи арал” бүтээлд, хууль, нийгэм, засаглалын хоорондын уялдаа холбоог эргэцүүлэн судалсан бөгөөд, утопи сэтгэлгээний боломж, хязгаарлалт, түүний эрх зүй, улс төрийн институтийг төлөвлөхөд үзүүлэх нөлөөллийн талаар ойлголтыг өгнө.

Ж.Танан

Зүүлт тэмдэглэл

[1] Томас Мор (1478–1535) нь Английн төрийн зүтгэлтэн, хуульч, философич, зохиолч бөгөөд Английн хаан VIII Генригийн зөвлөх байсан. Лондонд төрсөн Мор хуулийн мэргэжлээр маш сайн боловсрол эзэмшиж, эцэст нь нэр хүндтэй хуульч, шүүгч болжээ. Тэрээр парламентын гишүүн, Английн лорд канцлер, шүүхийн дээд албан тушаалтан зэрэг олон алба хашиж байсан.

Томас Мор нь католик шашны тууштай итгэл үнэмшил, ёс суртахууны үнэнч шударга байдлыг эрхэмлэдэг байсан ба Мартин Лютерийн тэргүүлсэн Протестант шинэчлэлийг зарчмын хувьд эсэргүүцсэн. Католик сүмд үнэнч байсан хэдий ч Томас Мор VIII Генрийг Арагоны Кэтринтэй гэрлэлтээ цуцлуулахыг хүссэний улмаас Католик сүмээс салсныг хүлээн зөвшөөрөхөөс татгалзсан нь түүнийг уналтад хүргэсэн. Томас Мор VIII Генрийг Английн сүмийн тэргүүн хэмээн хүлээн зөвшөөрч тангараг өргөхөөс татгалзсан тул 1535 онд эх орноосоо урвасан хэргээр баривчлагдаж, эцэст нь цаазлуулжээ.

Томас Мор улс төрийн карьерынхаа хажуугаар үр бүтээлтэй зохиолч, хүмүүнлэг сэтгэгч байсан. Түүний амьдрал, зохиол бүтээлүүд нь оюуны гүн гүнзгий байдал, ёс суртахууны шударга байдал, улс төр, ёс зүй, нийгмийн асуудалд байнгын хамааралтай тул өнөөг хүртэл судалж, биширсээр байна. Түүнийг 1935 онд Католик сүмээс шашин шүтлэгийн эрх чөлөө, ухамсрыг хамгаалсны төлөө амиа алдсан хүн, гэгээнтэн хэмээн өргөмжилжээ.

[2] “Утопи” гэсэн нэр томьёо нь “ou” (“биш”) ба “topos” (“газар”) гэсэн Грек үгнээс гаралтай бөгөөд Томас Мор 1516 онд хэвлэгдсэн ижил нэртэй бүтээлдээ ашигласан. Шууд утгаараа “утопи” гэдэг нь “газаргүй”, эсвэл “хаа ч байхгүй” гэсэн утгатай бөгөөд бодит байдал дээр байхгүй зохиомол, эсвэл төсөөллийн байршлыг илэрхийлсэн байна.

Гэсэн хэдий ч “утопи” гэдэг нь илүү төгс нийгмийг төлөөлж, нийгэм, улс төр, эдийн засгийн эв нэгдэл, шударга ёсны загвар болгон уран зохиол, ярианд ихэвчлэн дүрслэгдсэн байдаг. Утопи нь тэгш байдал, шударга ёс, эрх чөлөө, хамтын амьдралын зарчмуудыг агуулсан байдаг бөгөөд бодит ертөнцийн алдаа дутагдал, тэгш бус байдалтай зөрчилдсөн нийгмийн өөр үзэл бодлыг санал болгодог.

Утопи хэмээх ойлголтыг философийн янз бүрийн бүтээлүүдэд судалж үзсэн ч энэ нэр томьёо нь илүү сайн нийгэм, ертөнцийг бий болгох аливаа алсын хараа, хүсэл эрмэлзлийг тодорхойлоход илүү өргөн хэрэглэгддэг. Хэдийгээр хүршгүй шинж чанартай ч утопийн санаа нь нийгмийн өөрчлөлт, сайжруулалтын боломжуудын талаар төсөөлөл, шүүмжлэл, эргэцүүлэн бодоход хөтөлнө.

[3] “Утопи арал” нь 1516 онд хэвлэгдсэн Томас Морын хамгийн алдартай бүтээл юм. Уг бүтээлд нийтийн эзэмшил, шашны хүлцэл, нийгмийн тэгш байдлын зарчимд суурилсан идеал нийгмийг харуулсан. Бүтээлд нийгмийн авлига, тэгш бус байдлын талаарх санаа зовнил, илүү шударга, эрх тэгш ертөнцийг бий болгох алсын харааг тусгасан.