Хуульч Шувуухай

Ромын эрх зүйн тогтолцоо_Хяналтын асуултууд

0:00

1. Ромын эрх зүйг зайлшгүй судлах шаардлага нь юу вэ?

Ромын эрх зүйг зайлшгүй судлах шаардлага нь орчин үеийн эрх зүйн тогтолцоонд үзүүлж буй нөлөөллийг ойлгох, эрх зүйн боловсрол эзэмших, харьцуулсан эрх зүйн судалгаа хийх, эрх зүйн философи, түүхийн талаар мэдэж авах зэрэг юм.

Ромын эрх зүй нь орчин үеийн олон эрх зүйн тогтолцооны үндэс суурь болсон, ялангуяа эх газрын эрх зүйтэй улс орнуудад хэрэглэгдэж байгаа хууль зүйн үндэслэл, нэр томьёо, техник, хэллэгийн ихэнх нь Ромын эрх зүйн уламжлалд тулгуурласан. Тиймээс, Ромын эрх зүйн зарчмуудыг судалж эрх зүйн сэтгэлгээ, институтийн хөгжлийн талаар ойлголтыг авна. Үүгээр зогсохгүй, Ромын эрх зүйн олон ойлголт, зарчмууд орчин үеийн эрх зүйн тогтолцоонд нөлөөлсөөр байна. Гэрээ, өмчийн эрх, иргэний хэрэг хянан шийдвэрлэх ажиллагаа зэрэг эрх зүйн ойлголтуудын гарал үүсэл, хувьслыг илүү сайн ойлгоно.

Ромын эрх зүйг хуулийн сургуулийн хөтөлбөрт эрх зүйн боловсролын суурь судлагдахууны нэг болгон оруулдаг. Ромын эрх зүйг судалснаар шүүмжлэлт сэтгэлгээ, аналитик чадварыг эзэмшихийн зэрэгцээ, хууль зүйн үндэслэл, зарчмуудын цаад утгыг ойлгоно.

Эрдэмтэд Ромын эрх зүйн үзэл баримтлал, зарчим, бүтцийг бусад эрх зүйн уламжлалтай харьцуулан судалдаг ба Ромын эрх зүй нь харьцуулсан эрх зүйн судалгаанд үнэ цэнтэй үндэслэл болдог.

Ромын эрх зүй нь эртний Ромын нийгмийн үнэт зүйл, итгэл үнэмшил, нийгмийн бүтцийг тусгасан байдаг. Ромын эрх зүйг судалснаар эртний соёл, улс төр, сэтгэлгээг танин мэднэ.

Ромын сэтгэгчид шударга ёс, ёс суртахуун, нийгэм дэх хуулийн үүргийн талаар үндсэн асуултуудыг дэвшүүлж байсан. Эдгээр асуултууд нь орчин үед ч мөн хамааралтай тул Ромын эрх зүйн философийг судлах шаардлага урган гарна.

2. Ромын эрх зүй хичээлийн судлах зүйл юу вэ?

Ромын эрх зүй нь хууль зүйн шинжлэх ухааны салбар бөгөөд хичээлийн хүрээнд эртний Ромын төр, хууль тогтоомж, эрх зүйн институт, эрх зүйн зарчмуудыг судална. Ромын эрх зүйн түүхийн янз бүрийн асуудлуудыг багтаан Ромын эрх зүйн хөгжил, түүний эх сурвалж, эртний Ромын нийгэм дэх хэрэглээ, хожмын эрх зүйн тогтолцоонд үзүүлэх нөлөөлөл зэргийг авч үзнэ.

Ромын эрх зүйн судалгаа хийх зорилго нь Ромын хууль эрх зүйн бичвэрүүд, хууль тогтоомж, зарлиг, эрх зүйн түүх зэрэг анхдагч эх сурвалжийг судлахаас гадна тайлбар, эрдэм шинжилгээний бүтээл зэрэг хоёрдогч эх сурвалжуудыг судлахад оршино. Салбарын эрдэмтэд Ромын эрх зүйн тогтолцоог үндэслэсэн эрх зүйн ойлголт, зарчим, номлолыг ойлгохын тулд Ромын эрх зүйн бичвэрүүдэд дүн шинжилгээ хийж, тайлбарладаг.

Ромын эрх зүйн хичээлийн судлах зүйлс:

Ромын эрх зүйн тогтолцооны бүтэц, зохион байгуулалт, үүнд сенат, магистрат, шүүх, хуулийн мэргэжилтнүүд зэрэг хуулийн байгууллагуудын үүрэг, чиг үүрэг.
Ромын эрх зүйн хууль (leges), заншлын эрх зүй (mores maiorum), хууль зүйн прецедент (responsa prudentium), хууль зүйн дүгнэлт (consultationes) зэрэг эх сурвалжууд.
Нийтийн эрх зүй (jus publicum), хувийн эрх зүй (jus privatum), үүргийн эрх зүй (obligatio), өмчийн эрх зүй (jus in re) зэрэг Ромын эрх зүйн үндсэн ойлголт.
Хууль ёсны үйл ажиллагаа, шүүх хуралдаан, шүүх хуралдааныг зохицуулах дүрэм, журам зэрэг Ромын эрх зүйн процесс.
Ромын эрх зүйн хөгжлийг Ромын эхэн үеийн Бүгд Найрамдах Улсаас МЭ VI зуунд эзэн хаан Юстинианы удирдлага дор хуульчлах хүртэл, мөн хожмын эрх зүйн тогтолцоонд хүлээн авч, нөлөөлсөн үе хүртэлх түүх.
Ромын эрх зүйн зарчим, үзэл баримтлалыг орчин үеийн нийтлэг эрх зүй, эх газрын эрх зүйн тогтолцоо зэрэг эрх зүйн бусад уламжлалтай харьцуулж, ижил төстэй, ялгаатай шинж.

3. Ромын эрх зүйг судлах ямар аргууд байдаг вэ?

Ромын эрх зүйг судлахдаа эртний Ромын эрх зүйн тогтолцоонд дүн шинжилгээ хийж, ойлгох янз бүрийн арга, хандлагыг ашигладаг.

Хэм хэмжээгээр судлах арга

Ромын эрх зүйн анхдагч эх сурвалжууд болох Арван хоёр хүснэгтийн хууль, Гай, Ульпиан зэрэг хуульчдын бүтээлүүд, эзэн хаан Юстинианы үеийн Ромын хуулийн кодчиллууд (Digest, Institutes, Codex) зэрэгт дүн шинжилгээ хийх, эрх зүйн нэр томьёо, ойлголтуудыг судлах.

Түүхчлэн судлах арга

Ромын эрх зүй хөгжил, нийгэм, улс төр, соёлын нөхцөл байдлыг ойлгох. Эртний Ромын эрх зүйн институт, зан үйл, хэм хэмжээг агуулсан түүхэн баримт бичиг, археологийн нотлох баримт, түүхийн хоёрдогч эх сурвалжийг судлах.

Харьцуулалтын арга

Ромын эрх зүйн зарчим, үзэл баримтлалыг бусад эрх зүйн уламжлалтай зэрэгцүүлэн жишиж, нийтлэг ба онцлог шинж, хамааралт байдлыг олж тодорхойлох.

Хэл шинжлэл

Орчуулга, тайлбарыг үнэн зөв гаргахын тулд хуулийн текстийн хэл, дүрэм, өгүүлбэр зүй, утга зүйд дүн шинжилгээ хийж утга санаа, хуулийн нэр томьёоны нарийн ялгааг илрүүлэх.

Салбар хоорондын хандлагууд

Түүх, философи, хэл шинжлэл, антропологи, социологи зэрэг төрөл бүрийн салбаруудын ойлголтод тулгуурлан эртний Ромын эрх зүйн хөгжил, хэрэглээ, ач холбогдлыг өөр өөр өнцгөөс харах.

Эрх зүйн онол ба философи

Ромын эрх зүйн онол, философи, эрх зүйн сэтгэлгээг бүрдүүлсэн ёс зүй, ёс суртахуун, улс төрийн онолыг судлах.

Өв, нөлөөлөл

Ромын эрх зүйг Европ болон бусад орнуудад хэрхэн хүлээн авч, тохируулан, эрх зүйн уламжлалд хэрхэн шингээж авсныг судлах.

4. Ромын эрх зүйн хөгжлийг түүхэн үечлэлд хуваах болсон шалтгаан?

Ромын эрх зүйн хөгжлийг түүхэн үечлэлд хуваах нь Ромын түүхийн мянга гаруй жилийн хугацаанд эрх зүйн тогтолцооны ээдрээтэй, олон талт хувьслыг цэгцэлж, дүн шинжилгээ хийх хүрээг бүрдүүлдэг. Хууль ба нийгмийн хоорондын динамик харилцан үйлчлэлийг ойлгож, соёл иргэншлийн эрх зүйн өвийг бүрдүүлэхэд Ромын эрх зүйн ач холбогдлыг үнэлэх боломжийг олгодог. Ромын эрх зүйн хөгжлийг түүхэн үечлэлд хуваах шалтгаанаас дурдвал.

Он тооллын дараалалд оруулах

Ромын эрх зүйн түүхэн үечлэлд хувааснаар эрх зүйн тогтолцооны гол үйл явдал, чиг хандлага, өөрчлөлтийг тодорхойлж, хамгийн эртний Ромын Бүгд Найрамдах Улсаас Византийн эзэнт гүрэн хүртэлх эрх зүйн зарчим, институтийн хувьслыг судлах боломжтой.

Нөхцөл байдалтай холбон авч үзэх

Ромын төрийн түүхийн үе шат бүр эрх зүйн тогтолцооны хөгжилд нөлөөлсөн нийгэм, улс төр, соёлын өвөрмөц нөхцөлөөр тодорхойлогддог. Эрх зүйн хөгжлийг илүү өргөн түүхэн хүрээнд авч үзэх, улс төрийн үймээн самуун, нийгмийн өөрчлөлт, соёлын солилцоо зэрэг хүчин зүйлсийн нөлөөгөөр эрх зүйн өөрчлөлтүүд хэрхэн үүссэнийг ойлгох боломжтой.

Эрх зүйн гол эх сурвалжуудыг тодорхойлох

Тухайн үеийн эрх зүйн зонхилох зарчим, үйл ажиллагааг тусгасан хуулийн тодорхой эх сурвалж, бичвэрүүдийг судлах боломжтой.

Эрх зүйн залгамж чанар, өөрчлөлтийн дүн шинжилгээ хийх

Тодорхой түүхэн цаг үеийн эрх зүйн хөгжлийг судалснаар эрх зүйн тогтвортой зарчим, институт, түүнчлэн эрх зүйн тогтолцоонд гарсан шинэчлэл, тасалдлыг тодорхойлох боломжтой.

Харьцуулсан судалгаа

Ромын эрх зүйг түүхэн үечлэлд хувааж бусад эрх зүйн уламжлал, тогтолцоотой харьцуулан судлах боломжтой.

5. Ромын эрх зүйн хөгжлийн үе шат тус бүрийн онцлог

Ромын эрх зүйн хөгжлийг түүхэн зүй тогтлын дагуу хэд хэдэн үе шатанд хувааж болох бөгөөд тус бүр нь эрх зүйн ялгаатай зарчим, институт, эрх зүйн эх сурвалжаар тодорхойлогддог. Эдгээр үе шатууд нь давхцаж, цаг хугацааны явцад аажмаар хөгжжээ.

1) Ромын эрх зүйн хөгжлийн эхэн үе (МЭӨ 753 он - МЭӨ III зуун)

Заншлын эрх зүй (mores maiorum): Ромын түүхийн эртний үед эрх зүйн хэм хэмжээ нь уламжлагдан ирсэн зан заншил, уламжлалд тулгуурладаг байсан.

Арван хоёр хүснэгтийн хууль: МЭӨ 450 оны үед Ромын эрх зүйн анхны бичмэл эх сурвалж Арван хоёр хүснэгтийн хууль үүссэн Ромын эрх зүйн хөгжлийн чухал үе шат. Эдгээр бичмэл хуулиуд нь Ромын эрх зүйн тогтолцооны үндэс суурийг тавьж, иргэний болон процессын эрх зүйн үндсэн зарчмуудыг нэвтрүүлсэн.

2) Ромын сонгодог эрх зүйн үе (МЭӨ III зуун– МЭ III зуун)

Хууль цаазын ухаан: Бүгд Найрамдах Улс болон Эзэнт гүрний эхэн үед Ромын эрх зүйд номч мэргэн хуульчид хууль зүйн шинжлэх ухаанд ихээхэн нөлөөлсөн бөгөөд тэд хуулийн эх бичвэрийг тайлбарлаж, хуулийн номлолыг (jurisprudentes, prudentes) боловсруулсан.

Хууль зүйн хүрээлэнгүүдийн хөгжил: Гай, Ульпиан зэрэг хуульч эрдэмтэд Ромын эрх зүйн зарчмуудыг нэгтгэн тайлбарласан бүтээл туурвисан. Гайн Институций (Institutio) болон эзэн хаан Юстинианы үед эмхэтгэсэн Дигест (Digest) (Pandects) нь Ромын сонгодог эрх зүйн үеийн гол эх сурвалж юм.

Иргэний эрх зүй ба хувийн эрх зүй: Ромын сонгодог эрх зүйд өмчийн эрх, гэрээ, үүрэг, гэр бүлийн эрх зүй зэрэг хувийн эрх зүйг (jus privatum) онцолсон. Хувь хүн (personae) ба өмчийн эрх зүй (jus in re) нь энэ үеийн Ромын эрх зүйн сэтгэлгээнд гол байр суурь эзэлж байсан.

3) Ромын сонгодог эрх зүйн хөгжлийн дараах үе (МЭ III зуун - МЭ VI зуун)

Юстинианы Иргэний хуулиудын эмхэтгэл: Эзэн хаан I Юстинианы хаанчлал (МЭ 527-565 он) нь Ромын эрх зүйн түүхэнд чухал үе болон тэмдэглэгдсэн. Юстиниан Ромын хуулийг кодчилон Иргэний хуулийн эмхэтгэл (Corpus Juris Civilis) болгон нэгтгэсэн. Үүнд Дигест (Digesta), Институций (Institio), Кодекс (Codex), Новелл (Novellae) багтсан.

Христийн шашны нөлөө: Энэ үед Ромын эзэнт гүрний төрийн шашин Христийн шашин болж шашны зарчмуудыг Ромын хуульд тусгасан. Юстинианы эрх зүйн шинэчлэл нь Христийн шашны ёс суртахууны үнэт зүйлсийг тусгаж, Ромын хуулийг Христийн сургаалтай нийцүүлэхийг зорьсон.

Залгамж чанар ба үлдээсэн өв: Баруун Ромын эзэнт гүрний уналтаас үл хамааран Ромын эрх зүйн зарчмууд Византийн эзэнт гүрэн (Зүүн Ромын эзэнт гүрэн), хожим нь дундад зууны Европт хадгалагдаж, хэрэгжсэн хэвээр байв. Ромын эрх зүй нь Европ болон бусад эх газрын орнуудын эрх зүйн тогтолцоонд үлгэрлэн нөлөөлөгч байр суурьтай үлдсэн.

Ромын эрх зүйн хөгжил нь эдгээр үе шатуудыг дамжин, мянга гаруй жилийн түүхийг бүтээсэн. Үе шат бүр нь Эртний Ромын эрх зүй ба нийгмийн хоорондын динамик харилцан үйлчлэлийг тусгасан эрх зүйн ялгаатай зарчим, институт, хуулийн эх сурвалжаар тодорхойлогддог.

6. Ромын эрх зүйг ямар учраас эх газрын эрх зүйн системийн үндэс гэж үздэг вэ?

Ромын эрх зүй нь үндсэндээ олон орны эрх зүйн тогтолцооны хөгжилд гүн гүнзгий нөлөө үзүүлсэн ба эх газрын эрх зүйн тогтолцоог шууд бий болгоогүй ч түүний үндэс суурийг тавьсан гэж үздэг.

Кодчилол: Ромын эрх зүй нь системтэй кодчилогдсон анхны эрх зүйн тогтолцооны нэг юм. Иргэний хуулийн эмхэтгэл (Corpus Juris Civilis) гэгддэг МЭ VI зуунд эзэн хаан Юстинианы Ромын хуулийг кодчилол нь Ромын эрх зүйн зарчмуудыг нэгтгэж, цогц, уялдаатай эрх зүйн код болгон зохион байгуулсан. Энэхүү кодчилол нь Европ тивийн эрх зүйн кодчиллуудад жишиг болсон.

Эрх зүйн зарчмууд ба номлол: Ромын эрх зүй нь иргэний эрх зүйн тогтолцооны үндэс болсон эрх зүйн үндсэн зарчим, сургаалуудыг нэвтрүүлсэн. Нийтийн эрх зүй (jus publicum), хувийн эрх зүй (jus privatum), үүргийн эрх зүй (obligatio), өмчийн эрх зүй (jus in re) зэрэг ойлголтууд нь Ромын эрх зүйн сэтгэлгээнд гол байр суурь эзэлдэг.

Хууль зүйн шинжлэх ухаан: Эрх зүйн мэдлэг, туршлагатай Ромын номч мэргэн хуульчид эрх зүйг тайлбарлан хөгжүүлэхэд чухал үүрэг гүйцэтгэсэн. Тэдний тайлбар, санаа бодол, хууль эрх зүйн эмхэтгэл нь хууль зүйн номлолыг (jurisprudentes, prudentes) бий болгосон. Гай, Ульпиан, Папиниан зэрэг хуульчдын бүтээлүүд нь Ромын эрх зүйг судлах үндсэн эх бичвэрүүд бөгөөд эрх зүйн сэтгэлгээнд нөлөөлсөөр байна.

Залгамж чанар ба үлдээсэн өв: Баруун Ромын эзэнт гүрэн МЭ V зуунд мөхсөн ч Византийн эзэнт гүрэн (Зүүн Ромын эзэнт гүрэн) болон дараа нь дундад зууны Европт Ромын эрх зүйн зарчмууд хадгалагдан, хэрэгжсэн хэвээр байв. Ромын эрх зүйн сэргэн мандалт гэгддэг XI-XII зуунд Ромын эрх зүй сэргэсэн нь Европ даяар эрх зүйн боловсрол, хууль зүйн практик, хуулийн байгууллагуудад нэгдэн ороход хүргэсэн. Ромын эрх зүй нь олон оронд, ялангуяа эх газрын Европт эрх зүйн тогтолцоог хөгжүүлэх үндэс суурь болсон.

Дэлхий дахинд үзүүлсэн нөлөө: Ромын эрх зүйн нөлөө Европоос хальж, дэлхийн эрх зүйн тогтолцоонд нөлөө үзүүлсэн. Латин Америк, Африк, Азийн олон оронд Ромын эрх зүйгээс улбаатай эрх зүйн тогтолцоо бий. Нийтлэг эрх зүйтэй улс орнууд ч мөн эрх зүйн боловсрол олгохдоо Ромын эрх зүйг судалж, өмчийн эрх зүй, гэрээний эрх зүй зэрэг салбарт Ромын эрх зүйн зарчмуудыг тусгасан.

7. Ромын эрх зүйн тогтолцоо гэж юу вэ?

Ромын эрх зүйн тогтолцоо гэдэг нь эртний Ромыг захирч байсан хууль, эрх зүйн институт, эрх зүйн зарчмуудын хэлнэ. МЭӨ VIII зуунд Ром байгуулагдан, МЭ V зуунд Баруун Ромын эзэнт гүрэн нуран унах хүртэл мянга гаруй жилийн туршид хувьсан өөрчлөгдөж ирсэн. Ромын эрх зүйн тогтолцоо нь асар их нөлөөтэй байсан бөгөөд орчин үеийн олон эрх зүйн тогтолцоо, ялангуяа Европ тивийн эрх зүйн тогтолцооны үндэс суурь болсон юм.

Ромын эрх зүйн тогтолцоо нь эртний Ромын нийгмийг удирдахад чухал үүрэг гүйцэтгэсэн цогц, боловсронгуй эрх зүйн орчин байсан бөгөөд дэлхий даяарх эрх зүйн сэтгэлгээ, институтэд тасралтгүй нөлөө үзүүлсэн.

8. Ромын эрх зүйн тогтолцооны ангилал?

Ромын эрх зүйн тогтолцоог эх сурвалж, институт, субъект, түүхэн үечлэл зэрэг янз бүрийн шалгуураар ангилж болно.

1. Эх сурвалжийн ангилал

Хууль (Leges): Арван хоёр хүснэгтийн хуулийг багтаасан Ромын Сенат эсвэл чуулган зэрэг хууль тогтоох байгууллагуудаас гаргасан хуулиуд.

Заншлын эрх зүй (Mores maiorum): Ромын эрх зүйн хэм хэмжээний үндэс болсон зан заншил, уламжлал.

Хууль зүйн шинжлэх ухаан (Jurisprudence): Эрх зүйн зарчмуудыг тайлбарлаж, хэрэглэж буй номч мэргэн хуульчдын эрх зүйн үзэл бодол, тайлбар, эмхэтгэл (jurisprudentes, prudentes).

Магистратын зарлигууд (Edicts of Magistrates): Хуулийн тодорхой асуудлыг зохицуулах зорилгоор претор зэрэг магистратуудаас гаргасан хууль ёсны мэдэгдэл.

2. Тогтолцооны ангилал

Нийтийн эрх зүй (Jus Publicum): Үндсэн хуулийн эрх зүй, захиргааны эрх зүй, эрүүгийн эрх зүй зэрэг төр, хувь хүний хоорондын харилцааг зохицуулдаг хуулиуд.

Хувийн эрх зүй (Jus Privatum): Өмчийн эрх зүй, гэрээний эрх зүй, гэр бүлийн эрх зүй, үүргийн эрх зүй зэрэг хувь хүмүүсийн хоорондын хувийн харилцааг зохицуулдаг хуулиуд.

3. Түүхэн үечлэлийн ангилал

Ромын эрх зүйн хөгжлийн эхэн үе (МЭӨ 753 он - МЭӨ III зуун): Ром байгуулагдсанаас эхлээд арван хоёр хүснэгтийн кодчилол хүртэл.

Ромын сонгодог эрх зүйн үе (МЭӨ III зуун– МЭ III зуун): Арван хоёр хүснэгтээс Ромын Бүгд Найрамдах Улсын төгсгөл ба эзэнт гүрний эхэн үе хүртэл

Ромын сонгодог эрх зүйн хөгжлийн дараах үе (МЭ III зуун - МЭ VI зуун): Эзэн хаан Юстинианы хаанчлал ба Иргэний хуулийн эмхэтгэлээс (Corpus Juris Civilis) Баруун Ромын эзэнт гүрний уналт хүртэл.

4. Институтийн ангилал

Сенат (Senate): Хууль батлах, төрийг удирдах үүрэгтэй Ромын удирдах байгууллага.

Магистрат (Magistrates): Консул (consuls), претор (praetors), квестор (quaestors) зэрэг хууль сахиулах, шүүх хуралдааныг даргалах үүрэгтэй сонгогдсон албан тушаалтнууд.

Шүүх (Courts): Эрх зүйн маргааныг хянан шийдвэрлэх, шударга ёсыг хэрэгжүүлэх үүрэг бүхий шүүхийн байгууллага, түүний дотор иргэний шүүх (хувийн хэрэг маргааны), эрүүгийн шүүх (эрүүгийн хэрэг).

Эрх зүйч (Jurists): Тайлбар, санал, хууль зүйн эмхэтгэлээр хуулийг тайлбарлан хэрэглэж байсан хуульч эрдэмтэд.

5. Газарзүйн хамрах хүрээний ангилал

Ромын эрх зүй: Ром хот ба Ромын Бүгд Найрамдах Улс, Эзэнт гүрний эрх зүйн тогтолцоо.

Орон нутгийн эрх зүй: Ромын эзэнт гүрний мужуудын эрх зүйн тогтолцоо нь орон нутгийн зан заншил, уламжлалын зэрэгцээ Ромын хуулийн элементүүдийг агуулсан байдаг.

Эдгээр ангилал нь Ромын эрх зүйн тогтолцоог өөр өөр өнцгөөс харж, түүний цогц байдал, хувьсал, олон талт шинж чанарыг тодотгож өгдөг.

9. Jus publicum, Jus privatum -ийн ялгаа онцлог шинж

Jus publicum ба Jus privatum-ийн ялгаа нь Ромын эрх зүй, эрх зүйн онолын үндэс суурь юм.

Нийтийн буюу төрийн эрх зүй (Jus Publicum)

Jus publicum нь төрийн болон нийтийн эрх ашигт хамаарах асуудал юм. Үүнд төр, иргэд хоорондын харилцаа, төрийн үйл ажиллагааг зохицуулах хууль, тогтоомжууд багтана. Жишээ нь Үндсэн хуулийн эрх зүй, захиргааны эрх зүй, эрүүгийн эрх зүй, төрийн байгууллага, албан тушаалтны зохицуулалт. Jus publicum нь төрийн хэвийн үйл ажиллагааг хангах, нийт иргэдийн эрх, ашиг сонирхлыг хамгаалах эрх зүйн зарчим, институтүүдийн харилцаанд төвлөрнө.

Хувийн буюу иргэний эрх зүй (Jus Privatum)

Jus privatum гэдэг нь хувь хүмүүс болон тэдний хувийн эрх, үүрэгт хамаарах асуудал юм. Үүнд гэрээ, эд хөрөнгийн эрх, гэр бүлийн эрх зүй, үүргийн эрх зүй зэрэг хувь хүмүүсийн хоорондын харилцааг зохицуулсан хууль тогтоомжууд багтана. Жишээ нь өмчийн эрх зүй, гэрээний эрх зүй, зөрчлийн хууль, өв залгамжлалын эрх зүй. Jus privatum нь хувь хүмүүс хоорондоо харилцахдаа тэдний эрх ашгийг хамгаалах, хувийн гэрээний биелэлтийг хангах, хувийн хэвшлийн талуудын хооронд үүссэн маргааныг шийдвэрлэхэд анхаарч ажилладаг.

10. Ард түмний эрх зүй гэж юу вэ?

Ард түмний эрх зүй (Jus gentium) нь иргэншил, харьяаллаас үл хамааран бүх хүмүүст хамаатай гэж үздэг эрх зүйн зарчим, хэм хэмжээний цогцыг хэлнэ. Jus gentium нь иргэний эрх зүйтэй (jus civile) зэрэгцэн хөгжиж, Ромын эрх зүйн хөгжилд чухал үүрэг гүйцэтгэсэн. Ромын хууль эрх зүйн сэтгэлгээ, практикийн чухал талыг төлөөлж, Ромчууд бүх нийтийн эрх зүйн зарчмуудыг хүлээн зөвшөөрч, Ромын эзэнт гүрний доторх болон түүнээс гадна олон янзын соёл, ард түмэнтэй харилцах харилцааг илэрхийлдэг. Энэ нь үндэсний хил хязгаарыг давж, хүмүүсийн харилцаанд шударга ёсны зарчмуудыг дэмжсэн олон улсын эрх зүйн дэг журмыг хөгжүүлэхэд хувь нэмэр оруулсан.

11. Жам ёсны эрх зүй гэж юу вэ?

Жам ёсны эрх зүй (Jus naturale) гэдэг нь мөн чанараас үүдэлтэй, хүний оюун ухаанд хүртээмжтэй шударга ёс, ёс суртахууны бүх нийтийн зарчмууд оршин тогтнож байгааг нотолсон философи, эрх зүйн үзэл баримтлалыг хэлнэ. Jus naturale нь хүний бий болгосон хууль тогтоомж, соёлын ялгаанаас үл хамааран бүх хувь хүн, нийгэм, эрх зүйн тогтолцоонд бодитой хүчин төгөлдөр хийгээд заавал биелүүлэх шинжтэй.

Түлхүүр үгс

Ромын эрх зүйн тогтолцоо, хяналтын асуулт хариулт