Монгол Улсад ардчилсан төр бүрэлдсэн үйл явц

Updated: Dec 15

Түүхэн нөхцөл

Чин гүрэн мөхөж, Монгол улс тусгаар тогтнолоо олж авсны дараа 1924 онд БНМАУ-ыг байгуулахыг ЗХУ дэмжиж, голчлон нөлөөлсөн байдаг. Тиймээс XX зууны ихэнх хугацаанд Монгол улс коммунист дэглэмийн дор, нэг намын тогтолцоотой байсан.

Ардчилалд шилжих үйл явц

Эдийн засаг, улс төрийн тогтворгүй байдал (1980-аад он)

1980-аад он гэхэд Монгол Улс ЗХУ-аас хараат, тэр нь өөрөө улс төр, эдийн засгийн хямралтай байсантай холбоотой эдийн засгийн хүнд хэцүү байдалд орсон.
1920-иод оноос хойш төр барьж байсан МАХН-ын удирдлагын авлига хээл хахуульд автсан тогтолцоо үр ашиггүй байгааг олон нийт ухамсарлаж, дургүйцэх болсон.

Ардчиллын төлөөх хөдөлгөөнүүд (1989-1990)

Зүүн Европын орнуудад өрнөсөн ардчилсан хөдөлгөөн, бодлогоос санаа авч 1989 оны сүүлчээс Монголд ардчиллын төлөөх хөдөлгөөн өрнөж эхэлсэн.
1989 оны 12 дугаар сарын 10-нд залуус тайван жагсаал зохион байгуулах санаачилга гаргасан.
Жагсагчид улс төрийн шинэчлэл, хүний эрхийг хангах, нэг намын тогтолцоог халахыг уриалж, жагсаал цуглаан өрнүүлсэн.

Засгийн газрын хариу арга хэмжээ, шинэчлэл (1990 оны 3 дугаар сар)

Олон сар үргэлжилсэн эсэргүүцлийн эцэст 1990 оны 3 дугаар сард МАХН-ын Засгийн газар сөрөг хүчинтэй зөвшилцөхөөр болсон.
МАХН-ын шийдвэр гаргах гол байгууллага болох Улс төрийн товчоог огцруулж, чөлөөт сонгууль явуулах амлалтад хүргэсэн.
Олон намын тогтолцоог бий болгох үүднээс Үндсэн хуулийн шинэчлэлийг санаачилж, шинэ Үндсэн хуулийн төслийг боловсруулсан.

Анхны ардчилсан сонгууль (1990 оны 7 дугаар сар)

Монгол Улс 1990 оны 7 дугаар сард анхны олон намын сонгуулиа хийж, МАХН олонх суудал авсан ч сөрөг хүчний намууд томоохон төлөөллийг авч, шинэ эрин үеийг эхлүүлсэн.
Хамтарсан Засгийн газар байгуулагдаж, зах зээлийн нийгэмд шилжих үйл явц эхэлсэн.

Шинэ Үндсэн хууль батлагдсан (1992)

1992 оны 1 дүгээр сарын 13-нд Монгол Улс шинэ Үндсэн хуулиа баталж, ардчилсан төрийн тогтолцоог бүрэлдүүлэх улс төр, эрх зүйн үндсийг тавьсан.
Шинэ Үндсэн хуулиар үндсэн эрх, эрх чөлөө, эрх мэдлийн хуваарилалт, олон намын улс төрийн тогтолцоог баталгаажуулсан.
Шинэ хууль эрх зүйн орчин нь мөн парламент - ерөнхийлөгчийн холимог тогтолцооны бүтцийг бий болгож, Ерөнхийлөгч төрийн тэргүүн, Ерөнхий сайд Засгийн газрын тэргүүнээр ажиллахаар болсон.

Эдийн засгийн шилжилт

Төвлөрсөн төлөвлөгөөт эдийн засгаас зах зээлийн эдийн засагт шилжих нь нийгэм, эдийн засагт ихээхэн хүндрэл учруулсан. Өмч хувьчлал, эдийн засгийг либералчлах, ЗХУ-ын дэмжлэггүй болсон зэрэг нь 1990-ээд оны эхээр эдийн засгийг ноцтой уналтад хүргэсэн.
Гэсэн хэдий ч Монгол Улс цаг хугацааны явцад эдийн засгаа тогтворжуулж, дэлхийн зах зээлд нэгдэж чадсан.

Өнөөгийн байдал

Монгол Улс ардчилалд тайван замаар шилжсэн Ази дахь хамгийн амжилттай жишээнүүдийн нэг гэж тооцогддог. 1990-ээд оноос хойш олон удаа чөлөөт, шударга сонгууль явуулж, улс төрийн тогтолцоо нь харьцангуй тогтвортой байсаар ирсэн.

Авлига, уул уурхайгаас эдийн засгийн хамааралтай байдал, бүс нутгийн геополитикийн дарамт зэрэг сорилтуудыг үл харгалзан Монгол Улс ардчилсан институт, иргэний нийгмээ хөгжүүлсээр байна. 1990 оны ардчилсан хувьсгалын өв уламжлал олон монголчуудын үндэсний бахархал, өвөрмөц байдлын эх сурвалж хэвээр байна.