Гэр бүлийн холбогдолтой хэрэг хянан шийдвэрлэх ажиллагаа

Updated: 4 days ago

Монгол болон гадаад улсын гэрлэлт цуцлах хууль тогтоомжийн зохицуулалтын харьцуулалт

0:00

Монгол болон гадаад улсын гэрлэлт цуцлах хууль тогтоомжийн зохицуулалтын харьцуулалт

Монгол улсын гэрлэлт цуцлах хууль тогтоомжийн зохицуулалтыг бусад улс орныхтой харьцуулан үзэхэд дэлхий дахинд гэр бүлийн эрх зүйн асуудлыг шийдвэрлэж байгаатай ижил төстэй болон ялгаатай талууд байна. Энэхүү нийтлэлд Монгол улс болон Америкийн Нэгдсэн Улс, Герман, Япон зэрэг улсын гэрлэлт цуцлах үндэслэл, журам, хүүхдийн асрамж, эхнэр, нөхрөө тэжээн тэтгэх, эд хөрөнгө хуваах зэрэг гол асуудлаар харьцуулалтыг хийлээ.

	Монгол	АНУ	Герман	Япон
Гэрлэлт цуцлах үндэслэл	Буруутай болон буруугүй үндэслэлээр гэрлэлтээ цуцлуулж болно. Нийтлэг үндэслэл: · Эвлэршгүй зөрүү (гэм буруугүй); · Садар самуун явдалтай байх; · Гэр бүлийн хүчирхийлэл үйлдэх; · Гэр бүлээ орхин явах; · Харилцан тохиролцох.	Гэрлэлт цуцлах үндэслэл нь мужаас хамаарч өөр өөр байдаг ч бүх муж гэм буруугүй гэрлэлт цуцлуулахыг хүлээн зөвшөөрдөг (“эвлэршгүй зөрүү”). Зарим муж гэм буруутай үндэслэлийг зөвшөөрдөг: · Садар самуун явдалтай байх; · Гэр бүлээ орхин явах; · Харгислал үйлдэх; · Нэгнийгээ хорих.	Эхний ээлжид гэм буруугүй үндэслэлээр салахыг зөвшөөрдөг. Хосууд гэрлэлтээ залруулшгүй доройтсон гэдгийг нотлох ёстой бөгөөд үүнд нэг жилийн турш тусдаа байх хугацаа өгдөг. Садар самуун явдалтай байх, хүчирхийлэл үйлдэх зэрэг буруутай үндэслэл нь түгээмэл хэрэглэгддэггүй боловч эдгээр нь байх тохиолдолд гэрлэлт цуцлалтын процессыг хурдасгадаг.	Гэрлэлт цуцлах нь харилцан зөвшөөрснөөр, эсвэл шүүхийн журмаар явагдана. Үндэслэл: · Садар самуун явдалтай байх; · Хорлонтойгоор гэр бүлээ орхин явах; · Хосууд хамтран ажиллахгүй байх; · Нэгэндээ хүнд гэмтэл учруулах. “Кёги рикон” харилцан зөвшилцөл нь гэрлэлт цуцлах хамгийн түгээмэл арга бөгөөд Уг систем эвлэрэх хүчин чармайлтыг ихээхэн онцолдог.
Гэрлэлт цуцлах журам	Гэрлэлтийг захиргааны буюу шүүхийн журмаар цуцална. Гэрлэлтээ цуцлуулах өргөдөл гаргах ёстой бөгөөд эвлэрүүлэн зуучлах ажиллагаа явагдсаны дараа шүүх иргэний хэрэг үүсгэнэ. Гэрлэлт цуцлалт, түүнтэй холбоотой асуудлаар (асран хамгаалах, тэтгэлэг гэх мэт) талууд тохиролцсон бол энэ үйл явц илүү хурдан болно.	Гэрлэлт цуцлах нь маргаантай эсвэл маргаангүй байж болно. Хоёр тал үндсэн асуудлаар зөвшилцсөн тохиолдолд маргаангүйгээр гэрлэлтийг хурдан цуцалдаг бол маргаантай гэрлэлт цуцлах нь шүүх хуралдаан, эвлэрүүлэн зуучлалын ажиллагаатай холбоотой байж болно. Уг процесс нь мужаас хамааран өөр өөр хугацаа, процедурын шаардлагатай.	Гэрлэлт цуцлах нь эвлэршгүй зөрчил (жишээ нь, гэр бүлийн хүчирхийлэл үйлдсэн гэх мэт) тодорхой нотлох баримт байхгүй бол гэрлэлт цуцлуулах өргөдөл гаргахаас өмнө хосууд дор хаяж нэг жил тусдаа амьдрахыг шаарддаг. Уг процесс нь гэр бүлийн шүүхтэй холбоотой бөгөөд хосууд хүүхдийн асрамж, тэтгэлэг, хөрөнгө хуваах асуудлыг шийдвэрлэх ёстой. Шүүхийн оролцооноос өмнө маргааныг шийдвэрлэхийн тулд эвлэрүүлэн зуучлах аргыг дэмждэг.	Өвөрмөц систем. Гурван төрлийн гэрлэлт цуцлах журам байна: 1. Харилцан тохиролцон шүүх хуралгүйгээр гэрлэлт цуцлах (Кёги рикон). Гэрлэлт цуцлуулах хамгийн түгээмэл арга. 2. Хосууд тохиролцож чадахгүй, эвлэрүүлэн зуучлах шаардлагатай тохиолдолд Эвлэрүүлэн зуучлах гэрлэлт цуцлах (Чотэй рикон) үүсдэг. 3. Бусад аргууд амжилтгүй болсон тохиолдолд шүүхийн хөндлөнгийн оролцоотой Шүүхийн гэрлэлт цуцлах (Сайбан рикон). Ховор тохиолддог. Зуучлал, гэр бүлийг эвлэрүүлэх замаар маргаан үүсгэхээс зайлсхийх, ялангуяа хүүхдийн асрамжийн асуудалд онцгой анхаарал хандуулдаг.
Хүүхдийн асрамж	Шүүх хүүхдийн эрх ашгийг харгалзан хүүхдийн асрамжийг шийдвэрлэдэг. Хүүхдийн сэтгэл санааны болон бие махбодын хэрэгцээ, эцэг, эхийн санхүүгийн тогтвортой байдал, хүүхдийн хүсэл сонирхол зэргийг харгалзан үздэг. Хамтарсан асран хамгаалах боломжтой боловч маргаантай тохиолдолд дангаар асран хамгаалах нь түгээмэл байдаг.	Шүүх хүүхэд болон эцэг, эхийн харилцаа, эцэг, эхийн асран халамжлах чадвар, хүүхдийн хүсэл сонирхол (хангалттай насанд хүрсэн бол) зэрэг хүчин зүйлийг харгалзан анхаарч үздэг. Эцэг, эхийн хэн нэг нь тохиромжгүй гэж тооцогдохоос бусад тохиолдолд хамтын асрамжийг дэмжинэ.	Гэрлэлт цуцалсны дараа эцэг, эх хоёртойгоо харилцаагаа хадгалах нь хүүхдийн ашиг сонирхолд нийцнэ гэж хамтран асран хамгаалах асуудлыг дэмждэг. Эцэг, эх нь тусдаа байсан ч шүүхээс эцэг, эхийн хэн нэгэнд нь асран хамгаалах эрхийг олгох чухал үндэслэл тогтоогдоогүй тохиолдолд хоёулаа эцэг, эхийн үүрэг хариуцлагыг хүлээнэ.	Дангаар асран хамгаалах эрхийг илүүд үзэх хандлагатай ба гэрлэлт цуцалсны дараа эцэг, эхийн хэн нэгэнд нь асран хамгаалах эрхийг бүрэн олгодог. АНУ, эсвэл Германаас ялгаатай нь Японд хамтарсан асран хамгаалах нь ховор бөгөөд асран хамгаалагч бус эцэг, эхийн хүүхэдтэйгээр уулзах эрх хязгаарлагдмал байж болно.
Эхнэр, нөхрөө тэжээн тэтгэх асуудал	Тэтгэмжийг тэжээгч эхнэр, нөхрийн санхүүгийн хэрэгцээ, тэтгэмж өгөх чадварыг харгалзан тогтоодог. Шүүх гэрлэлтийн үргэлжилсэн хугацаа, эхнэр, нөхөр хоёрын санхүүгийн байдал, гэр бүл дэх тэдний үүргийг үнэлнэ.	Тэтгэмжийн хууль нь мужаас хамаарч өөр өөр байдаг ч гэрлэлтийн үргэлжилсэн хугацаа, орлогын ялгаа, хүлээн авагч эхнэр, нөхрийн санхүүгийн дэмжлэг авах хэрэгцээ зэрэг хүчин зүйлийг харгалзан үздэг. Шүүх эхнэр, нөхрийн орлого олох боломж, эхнэр, нөхөр нь дахин ажилд ороход цаг хугацаа хэрэгтэй эсэхийг харгалзана.	Эхнэр, нөхөр хоёрын санхүүгийн нөхцөл байдалд үндэслэн тогтоогддог. Гэрлэлт цуцалсны дараах тэтгэлэг нь эхнэр, нөхөр хоёрын хэн нэг нь бие даах чадваргүй (жишээ нь, хүүхэд асрах үүрэг хариуцлага эсвэл өвчний улмаас) нөхцөл байдалд хязгаарлагддаг. Шүүх хараат эхнэр, нөхөрт санхүүгийн бие даасан байдлыг бий болгоход анхаарал хандуулдаг.	Тэтгэлэг тогтоох нь ховор бөгөөд байнгын дэмжлэг гэхээсээ илүүтэй нэг удаагийн төлбөр байна. Хэрэв тэтгэлэг олгохоор бол эхнэр, нөхөр хоёрын санхүүгийн нөхцөл байдалд тулгуурлана. Шүүх гэрлэлт цуцалсны дараа хоёр тал бие даах чадвартай байна гэж үздэг.
Эд хөрөнгө хуваах асуудал	Санхүүгийн болон санхүүгийн бус оролцоог (гэрийн ажил гэх мэт) харгалзан гэр бүлийн хөрөнгийг шударга хуваарилах зарчмыг баримталдаг. Гэрлэлтийн үеэр олж авсан эд хөрөнгө нь шударга ёсны үндсэн дээр хуваагдах ёстой боловч энэ нь заавал 50/50 хуваагдана гэсэн үг биш юм.	Ихэнх муж гэр бүлийн хөрөнгийг шударга хуваах зарчмыг баримталдаг боловч тэр нь тэгш бус байж болно. Шүүх эхнэр, нөхөр тус бүрийн гэр бүлд оруулсан хувь нэмрийг, түүний дотор санхүүгийн бус оролцоог үнэлж, орлого, санхүүгийн хэрэгцээ гэх мэт хүчин зүйл дээр үндэслэн хөрөнгийг хуваадаг.	Гэрлэлтийн үеэр олж авсан хөрөнгө нь гэрлэлт цуцлах үед тэнцүү хуваагддаг. Гэрлэлтийн үед бий болсон эд хөрөнгийг хуваалцах ч, гэрлэхээс өмнө олж авсан хөрөнгө нь анхны өмчлөгчийн мэдэлд үлддэг.	Гэр бүлийн хөрөнгийг шударга хуваарилах зарчмыг баримталдаг. Шүүх эхнэр, нөхөр хоёрын оруулсан хувь нэмэр, тэр дундаа хүүхэд өсгөн хүмүүжүүлэх, гэрийн ажил гэх мэт мөнгөн бус оролцоог харгалзан үздэг. Хувийн өмч, түүний дотор өв залгамжлалыг хуваахгүй.

Дүгнэлт

Монгол улсад гэрлэлт цуцлах үндэслэл АНУ, Герман, Япон зэрэг улстай ижил төстэй ч гэр бүлийн тухай хуулийн нарийн ширийн зүйл нь соёл, эрх зүйн уламжлалаас хамааран харилцан адилгүй байна. Монгол Германы нэгэн адил хөрөнгө хуваах, маргаан шийдвэрлэхэд шударга ёсыг чухалчилдаг бол Японы систем нь аль болох эвлэрэл, тохиролцоог чухалчилдаг. АНУ-ын мужууд тусгай журамтай тул гэрлэлтийг буруутай, буруугүй үндэслэлээр цуцлах зэрэг өргөн хүрээний сонголтыг санал болгодог.

Сонирхол татсан зүйл нь Монголд гэрлэлт цуцласны дараа хүүхдийг хамтран асран хүмүүжүүлэх асуудлыг АНУ, Герман зэрэг бусад улстай адил түгээмэл хэрэгжүүлдэггүй байна. Эцэг, эхийн аль аль нь хүүхэдтэй холбоотой асуудлаар адил шийдвэр гаргах эрх, хамтдаа өнгөрүүлэх цаг хугацааг заасан “хамтын асрамж” гэх ойлголт манай улсад түгээмэл биш байдаг. Гэр бүлийн эрх зүйн орчин, ялангуяа гэр бүл салсан тохиолдолд эцэг, эхийн хэн нэгийг, ихэвчлэн эхэд, дан ганц асран хамгаалах эрхийг олгодог байна. Гэсэн хэдий ч “хүүхдийн ашиг сонирхол” нь асран хамгаалагчийн зохицуулалтыг тодорхойлох гол хүчин зүйл бөгөөд зарим тохиолдолд эцэг, эхчүүд албан бусаар үүрэг хариуцлагаа хуваалцаж болно, гэхдээ хуулийн дагуу эцэг, эхийн хэн нэг нь үндсэн асран хамгаалах эрхийг хадгалдаг.

Гэр бүлийн эрх зүйн талаар дэлгэрүүлэн судлах зорилгоор гадаад улс орны зохицуулалтыг сонирхов.

Ж.Танан